(1875 Connecticutlaan, N.W., Kamer 300, Washington
DC 20009-5728. $24 vir 10 uitgawes.)
Tien Redes
Om Liewer Vegetaries
Te Eet
Teks:
Bonnie Liebman (Oorspronklik in Engels.)
|
|
Daar is toenemende bewyse dat die gesondste
diëte belaai is met plantaardige voedsel (groente, vrugte en bone),
en dat dit uit ’n verminderde hoeveelheid dierlike voedsel (vleis,
vis, pluimvee en melkprodukte) bestaan, veral dié met ’n hoë vetinhoud.
“’n Dieet wat ryk is aan vrugte en groente,
speel ’n rol om die risiko van alle hoofoorsake van siektes en
dood te verminder”, sê Walter Willet, Hoof van die Voedingsdepartement
van Gemeenschapsgesondheid aan die Universitieit van Harvard.
Baie mense vind die woord vegetariër gewigtig.
Dit verwys kenmerkend na mense wie om etiese, geloofs- of gesondheidsredes
nooit vleis, vis of pluimvee eet nie. Vegans vermy ook alle melkprodukte
en eiers. Wetenskaplikes is meer geïnteresserd in hoe dikwels
– nie óf – mense dierlike voedsel eet. Baie van hul navorsing
wys na dieselfde gevolgtrekking: mense behoort minder dierlike
voedsel te eet en meer plantaardige voedsel, veral vrugte en groente.
Waarom? Hier is 10 redes – sommige is verwant aan gesondheid,
andere nie.
|
1. Kanker
|
|
“Vanuit
‘n wetenskaplike oogpunt beskou, word dit sterk
aangedui dat vrugte en groente beskermende elemente
is teen alle maag- en dikdermkankers, asook
alle kankers wat deur rook veroorsaak word”,
sê Tim Byers, professor van Voorkomende Geneeskunde
by die Centrum van Gesondheidswetenskappe aan
die Universitiet van Colorado in Denver. Dit
sluit in kanker van die long, derm, maag, mond,
larinks, slukderm en blaas. In ’n onlangse studie
is gevind dat lycopien – ’n karotenoïde in tamaties
en tamatiesous – dalk teen prostaatkanker kan
beskerm.
Dit is nie duidelik hoe vrugte
en groente die risiko van kanker dalk kan verminder.
Dit kon hul fytochemalieë wees – soos karotenoïdes,
vitamine C en E, selenium, indole, flavoïdes,
fenole en limonene.
Daar is ook bewys dat hoë vesel
grane, soos koring semels, die risiko van kanker
kan verminder. “Vesel
is effektief ter voorkoming van dikdermkanker”,
sê David Jenkins, ’n gesaghebbende op die gebied
van plantvesel aan die Universteit van Toronto.
Pasta, rys en ander grane kan dierlike voedsel
vervang – veral rooi vleis – wat dalk die risiko
van sekere kankers kan verhoog.
“By diegene
wat vyf of meer keer per week rooi vleis as
hoofgereg eet, is die risiko vier keer hoër
as by diegene wat rooi vleis minder as een keer
per maand eet”, sê Edward Giovannucci
van die Mediese Skool van Harvard. Sy studie
op 50 000 gesondheidsprofessionele mans dui
aan dat die moontlikheid van prostaatkanker
twee keer so hoog is by groot rooi vleiseters.
Dit is maar een studie. Lawrence
Kushi van die Universiteit van Minnesota sê:
“Deur na andere studies
te kyk, stem die bewyse redelik ooreen dat rooi
vleis verbonde is aan ’n hoër risiko van dikdermkanker
– moontlik ook prostaatkanker.”
Dit skyn asof selfs maer vleis
die risiko van dikdermkanker verhoog. “Dit kon
die karsinogene wees wat geskep word wanneer
vleis gaargemaak word, of dit is die hoë ysterinhoud
van vleis, of iets anders in vleis,” reken Willett.
|
|
|
|
|
|
’n Plantaardige dieet wat uit baie vrugte
en groente bestaan, kan die risiko van hartsiekte
verminder. Die afgelope 20 jaar het hartspesialiste
die besnoeiing van die inname van versadigde
vetsure en cholesterol benadruk, maar plantaardige
voedsel kan dalk die hart op ’n ander manier
beskerm. Onder hulle is:
*Oplosbare Vesel:
“Om jou risiko van hartsiekte
te verminder, wil jy dalk meer bone, ertjies,
hawer en gars eet,” sê Jenkins, want
dit skyn asof hul kleverige oplosbare vesel
help om die bloed cholesterol te verlaag.
*Foliensuur:
“Die bewys dat foliensuur
die risiko van hartsiekte verminder, is redelik
sterk,” sê Willet. Foliensuur, ’n B-vitamine,
verlaag die bloedvlakke van ‘n skadelike aminosuur
genaamd homosistine. “Vrugte en groente is belangrike
bronne van foliensuur,” sê hy.
*Anti-oksideermiddels:
Daar is ’n toename in bewyse dat LDL (“slechte”)
cholesterol, slagare beskadig wanneer dit geoksideer
word. ( met suurstof verbind word). Daarom glo
navorsers dat anti-oksideermiddels soos vitamine
E die hart dalk beskerm. Baie van die fytochemikalieë
in vrugte en groente is anti-oksideermiddels.
*Verplasing van Versadigde
Vetsure: Indien jy baie plantaardige
voedsel eet, is daar gewoon te min plek vir
versadigde dierlike vette om die slagare te
verstop.
|
|
|
|
|
|
Daar is ’n magdom bewys dat
vrugte en groente voordelig is om die risiko
van ’n beroerte te verminder,” sê Willet. Byvoorbeeld,
in ’n studie oor 20 jaar op 832 middeljarige
mans, was die risiko van ’n beroerte 22% verlaag
met elke drie maaltye van vrugte en groente
per dag. Weereens is niemand seker of dit die
kalium, magnesium, vesel of ander bestanddele
van vrugte en groente is wat die verstopping
van slagare in die brein voorkom.
|
|
|
|
4.
Divertikulose en Konstipasie
|
|
|
Hoë vesel grane
– veral koring semels – kan help om konstipasie
te voorkom. Dit is nie gering in ’n land soos
die VSA waar miljoene per jaar op lakseermiddels
gespandeer word.
Divertikulose is ook algemeen.
Ongeveer 30% tot 40 % van mense oor 50 ly daaraan,
alhoewel min van hulle simptome het. Andere
ondervind bloeding, konstipasie, diaree, winderigheid,
pyn, of divertikulitis (wanneer die uitstulpings
– of divertikula – in die wand van die dikderm
ontsteek.)
“Ons
studies wys duidelik dat die vesel in beide
semels en vrugte en groente beskermend is,”
sê Willet. By diegene wat die minste
hoeveelheid vesel geëet het (13 gram of minder
per dag), is die voorkoms van divertikulose
byna twee keer hoër as by diegene wat die hoogste
hoeveelheid vesel geëet het. (ten minste 32
gram vesel per dag).
|
|
|
|
|
|
Diëte ryk aan plantaardige
voedsel kan dalk ander siektes voorkom:
*Makulêre Degenerasie:
’n Karotenoïde genaamd lutien – veral in blaargroente
aanwesig – kan dalk die agteruitgang van die
retina voorkom wat blindheid by ouer mense veroorsaak.
“Ons studie bewys dat diegene wat twee tot vier
keer per week spinasie of kool eet, die risiko
van makulêre degenerasie tot die helfte verminder
is, in vergelyking met diegene wat minder as
een keer per maand dit eet,” sê Johanna Seddon
van die Mediese Skool van Harvard.
*Neurale Buisafwykings:
Foliensuur aanvullings kan die risiko van spina
bifida en ander geboorteafwykings van die neurale
buis verminder. Foliensuur in voedsel (hoofsaaklik
in vrugte en groente) kan dalk ook hierdie risiko
verminder.
*Suikersiekte:
“Ons het ’n laer voorkoms
van volwasse suikersiekte waargeneem by mense
wat meer volgraan voedsel eet,” sê Willet.
|
|
|
|
|
|
Sommige van die dodelikste
siektes het hul oorsprong by die inname van
dierlike voedsel. “Maelvleis
is ’n moontlike bron van E.Coli 0157:H7. Pluimvee
is die draer van Salmonella en Kampilobakter,
en die inname van rou skulpvis het ’n infeksie
met Vibrio Vulnificus veroorsaak,” sê
David Swerdlow van die Centrum vir die Beheer
van Siektes in Atlanta.
Enige rou voedsel – insluitende vrugte en groente
– kan beskadigende bakteries dra. “Byvoorbeeld,
die onlangse uitbreking van Salmonella is verbonde
met spanspek, tamaties en lusern spruitjies,”
sê Swerdlow. Vleis, seekos en pluimvee is heel
moontlik verantwoordelik vir voedseldraende
siektes.
|
|
|
|
|
|
“Onse
eet gewoontes het ’n enorme effek op die planeet,”
sê Jenkins. “Indien diere op ’n kleiner skaal
geëet sou word, sou die omgewing nie skade ly
nie,” verduidelik Alan Durning, Direkteur
van die Noord-westelike Omgewingswag in Seattle.
“Die
moderne produksie van vleis behels die intensiewe
gebruik – en dikwels misbruik – van graan, water,
energie en weivelde,” sê Durning. Hy
gee die volgende voorbeelde:
*Waterbesoedeling:
Die mis en rioolvuil van veekrale, hoenderfabrieke
en ander voedingsfasiliteite kan die watervoorraad
besoedel.
*Lugbesoedeling:
Dertig miljoen ton metaan – ‘n gas wat bydra
tot globale verhitting – is afkomstig van mis
in riooldamme of mishope.
*Gronderosie:
Byna 40% van die wêreld – en meer as 70% van
die VSA – se graanproduksie word as veevoer
gebruik. Met elke pond (500 gram) vleis, pluimvee,
eiers en melk wat geproduseer word, verloor
plase ongeveer vyf pond van sy bogrond.
*Wateruitputting:
Dit word geskat dat 50% van die graan en hooi
wat aan vee gevoer word, op besproeide lande
verbou word. Dit neem ongeveer 390 gelling (1755
liter) water om ’n pond (500 gram) vleis te
produseer.
*Energie Gebruik:
Ongeveer tien keer meer energie word gebruik
met die teel en vervoer van vee, as met die
verbouing van groente.
*Oorweiding: Ongeveer
10% van die dorre Weste van die VSA is deur
veebou veroorsaak. ‘n Deel van hierdie grond
kon nie juis vir iets anders gebruik word nie.
“My redenering gaan nie om vegetarisme te staaf
nie, maar om die inname van dierlike produkte
te verminder,” hou Durning vol.
|
|
|
|
|
|
Dit is onplesierig om aan te
dink, maar voordat ons die diere wat ons eet, slag,
word hulle dikwels onder onmenslike omstandighede
geteel en vervoer. |
|
|
|
|
|
Dit is onplesierig om aan te
dink, maar voordat ons die diere wat ons eet, slag,
word hulle dikwels onder onmenslike omstandighede
geteel en vervoer.
|
|
|
|
10. Smaak
|
|
Die belangrikste rede om ’n dieet
ryk aan groente te volg, is omdat dit lekker smaak.
Die vyf groentesoorte wat die Amerikaners die meeste
eet, is gebraaide aardappelrepies, tamaties (meestal
as sous), uie, kropslaai en aardappels.
Indien die meeste Amerikaners hul
inname van vleis, seekos en pluimvee by hul maaltye
verminder, sou hulle – of baie van hul gunsteling
restourante – nie weet waarmee dit te vervang nie.
Jy moet na etniese restourante gaan om interessante
groente disse te vind. Dit is geen toeval dat etniese
restourante weet hoe om groente disse lekker te
laat smaak. “Gelukkig is daar
‘n magdom van ervaring om die wêreld, want byna
alle traditionele diëte is basies plantaardig,”
sê Willet.
Tog het baie Italiaanse, Mexikaanse
en ander etniese restourante só veramerikaans dat
hul groente hoofsaaklik vervang is deur vleis en
kaas. Dit is jammer. Met Asiatiese en Meditereense
cuisine is die kook van vrugte en groente ‘n kunsvorm.
Byvoorbeeld, die Italianers voeg nie groot hoeveelhede
vleis en kaas by ’n pizza. Onlangs het ek ’n pizza
met ’n dun deeglagie by ’n traditionele restourant
geniet – sonder kaas, alleen met vars basiliekruid
en knoffel. Dit was absoluut verruklik.
|
|
|
|
Copyright
1996 CSPI.
Przedrukowane i zaadaptowane
z Nutrition Action Healthletter
|
|